Rezydencja w Oslo, 1–3.08.2022

Pierwsza z dwóch rezydencji w Norwegii rozpoczęła się w Oslo – od spojrzenia na tradycję norweskiej tożsamości i jej konstrukcję poprzez perspektywę narodową prezentowaną w rzemiośle i obiektach sztuki użytkowej, strojach i tkaninach.

Czy sztuka ludowa jest dziś anachronizmem czy trwającym od dekad ideałem? Jakie było jej miejsce w budowaniu tożsamości narodowej? Wykłady i spotkania z badaczami i badaczkami najważniejszych instytucji wystawienniczych, zwiedzanie kolekcji i wystaw historycznych pozwoliły nam na poszukiwanie odpowiedzi na powyższe pytania w świetle współczesnych metodologii i strategii kuratorskich, a także na przeanalizowanie narracji stworzonych na poziomie narodowym, regionalnym i lokalnym.

Indywidualne spojrzenie na te zagadnienia zaprezentowali współcześni artyści, szczególnie ci poruszający w swej praktyce tematy historycznego dziedzictwa lub używający tradycyjnego warsztatu oraz twórcy konceptualni reinterpretujący te tradycje.

Dzień 1 – „Oslo szlakiem produkcji tekstyliów – od niewidzialnych ścieżek do reprezentacji historii”

Pierwszego dnia rezydencji udaliśmy się na spacer po niewidzialnych na pierwszy rzut oka częściach miasta związanych z infrastrukturą przemysłową i historią społeczną jego centrum. Odsłanianie niewidocznych warstw historii, która przeplata się z wątkami produkcji tekstylnej rozpoczęliśmy od dzielnicy Prindsen położonej przy Storgata. Dalej ruszyliśmy wzdłuż rzeki do KHiO, czyli nowoczesnej Narodowej Akademii Sztuki w Oslo. Nazwa „Prindsen” pochodzi od „Prinds Christian Augusts Minde” – nazwy organizacji charytatywnej utworzonej w 1809 roku przez prominentnych obywateli miasta na cześć duńskiego gubernatora generalnego Norwegii Christiana Augusta. Dziś Prindsen jest miejscem silnie zgentryfikowanym, mieści bowiem tętniący życiem kompleks restauracyjno-kawiarniany.

Niegdyś był to ośrodek przeznaczony głównie do opieki nad biednymi, nieuprzywilejowanymi, chorymi, potrzebującymi, obejmujący zakład pracy przymusowej, szpital dla ubogich, zakład dla obłąkanych, azyl, dom dziecka jak również tkalnię. Znaczenie historyczne dzielnicy odzwierciedla zachodzące w mieście zmiany społeczne. Do Prindsen przeniesiono również fabrykę przędzalniczą instytucji opieki nad ubogimi, która wkrótce przekształciła się w dom pracy nastawiony na produkcję tekstyliów, cięcie kamienia i obróbkę drewna. Profesor włókiennictwa Franz Petter Schmidt – z wykształcenia krawiec męski, tkacz przemysłowy, artysta i pedagog – oprowadził nas po swojej pracowni, prezentując zabytkowe krosna i maszyny wykończeniowe do produkcji historycznych wzorów tkanin. W swoich projektach np. rekonstrukcji historycznych wzorów tkanin korzysta z wiedzy dotyczącej relacji między historią a kulturą materialną, tradycją i dziedzictwem kulturowym.

Po zwiedzaniu budynku uczelni i pracowni, w tym również laboratoriów włókienniczych, skierowaliśmy się do siedziby Rady Miasta – ratusza, w którym corocznie organizowana jest ceremonia wręczania Pokojowej Nagrody Nobla. Mieści się tam także kolekcja sztuki użytkowej XX wieku. Budowa tego imponującego gmachu projektu Magnusa Poulssona i Arnsteina Arneberga rozpoczęła się w 1931 roku, po czym została przerwana z powodu II wojny światowej. Otwarcie nastąpiło dopiero 15 maja 1950 roku. Naszym przewodnikiem był profesor Jon Pettersen – tkacz i wieloletni specjalista-projektant tkanin historycznych i ich rekonstrukcji, związany z ośrodkami Gudbrandsdalens Uldvarefabrikk i Innvik Ullvarefabrik. Poszczególne sale reprezentacyjne pełniące funkcje urzędowe np. sala ślubów, zostały zaprojektowane i udekorowane przez wybitnych artystów np. projektantkę Elsę Poulsson i tkaczkę Else Halling – autorki tkaniny przedstawiającej 7 cnót i Świętego Hallvarda z Oslo znajdującej się w sali posiedzeń miejskiej rady. W innych przestrzeniach omawialiśmy malowidła ścienne o tematyce historycznej, zabytkowe meble, zasłony i kurtyny – częściowo oryginalne, a częściowo będące współczesnymi rekonstrukcjami powstającymi pod nadzorem prof. Pettersena.

Wieczorem odwiedziliśmy prezentowaną na wyspie Hovedøya wystawę indywidualną Inger Johanne Rasmussen – jednej z najbardziej znanych norweskich artystek tkaniny. Jej znakiem rozpoznawczym są wielkoskalowe i barwne aplikacje z filcu zakomponowane w drobiazgowe konstelacje ornamentów, znaków i symboli o nierzadko abstrakcyjnych formach. Prace artystki znajdują się w kolekcjach większości dużych galerii sztuki w Norwegii, jak również wielu instytucji i ambasad za granicą. Rasmussen jest autorką publicznych projektów artystycznych i specjalistycznych wydawnictw z zakresu tkaniny artystycznej.
 

Spacer z prof. Franzem Petterem Schmidtem po Prindsen – dzielnicy w centrum Oslo o ważnym znaczeniu historycznym i społecznym – w której dziś znajduje się kilka pracowni artystów. Fotografia: Magdalena Ziółkowska

W pracowni u Prof. Franza Pettera Schmidta w Prindsen, Oslo. Fotografia: Magdalena Ziółkowska

Męskie garnitury autorstwa prof. Franza Pettera Schmidta z autorskiej kolekcji. Fotografia: Magdalena Ziółkowska

W drodze do Akademii Sztuki w Oslo. Fotografia: Magdalena Ziółkowska.

Prof. Jon Pettersen – specjalista w zakresie rekonstrukcji historycznych tkanin – opowiada o płaskorzeźbie na fasadzie Ratusza w Oslo. Fotografia: Magdalena Ziółkowska.

Zwiedzanie Ratusza w Oslo z Prof. Jonem Pettersenem. Fotografia: Magdalena Ziółkowska

Zwiedzanie Ratusza w Oslo z Prof. Jonem Pettersenem. Fotografia: Magdalena Ziółkowska

Przykład jednej z oryginalnych historycznych tkanin w salach Ratusza. Fotografia: Magdalena Ziółkowska

Zwiedzanie wystawy indywidualnej z artystką Inger Johanne Rasmussen prezentowanej w Kunstsalen na wyspie Hovedøya. Fotografia: Magdalena Ziółkowska

Dzień 2 – „Tworzenie norweskiej tożsamości”

Drugi dzień rezydencji to podróż do Lillehammer w regionie Gudbrandsdal i powiecie Innlandet. Podróżując pociągiem na północny wschód od stolicy, mogliśmy podziwiać wspaniałe widoki na Mjøsa – jedno z najgłębszych słodkowodnych jezior w Norwegii i Europie. Choć Lillehammer najbardziej kojarzymy jako ośrodek sportów zimowych, po tym jak był gospodarzem Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 1994 roku, Lillehammer jest również znane ze skansenu Maihaugen (część muzeum Stiftelsen Lillehammer), w którym prezentowane są budynki od 1200 roku do czasów współczesnych.

Bogate zbiory Maihaugen to przykład „narodowej” perspektywy i narracji skierowanej na norweską tożsamość, zwłaszcza w odniesieniu do sztuki ludowej. Na szczególną uwagę zasługuje obecna stała ekspozycja „Impulser/Impulsy”, która jest próbą ukazania wpływów kulturowych spoza Norwegii na wzory, układy oraz formalne elementy zdobnictwa, wyposażenia i kultury materialnej identyfikowanej jako „norweska”. Wystawa „Impulser/Impulsy”, którą zwiedzaliśmy z jej kuratorami m.in. Kjell Mariusem Mathisen, szefem działu historii kultury, to wystawa pokazująca obiekty i narracje od sztuki ludowej Gudbrandsdalen z 1700 roku do broni szkockich najemników z 1612 roku, od okazałych sań do samochodzików, od średniowiecznej sztuki kościelnej do mebli z Lunde z początku wieku, od ubrań i gobelinów do najstarszego na świecie rewolweru, od organów beczkowych do teatru lalek. Ta różnorodność obiektów z kolekcji zwraca uwagę na przykłady „asymilacji”, swobodnej lub formalnej wymiany kulturowej (poprzez np. handel), ale również naświetla bardziej problematyczne momenty dwustronnej kolonizacji.

W Maighauen szczególną uwagę poświęciliśmy tekstyliom, przede wszystkim kolekcji norweskiej odzieży, zarówno codziennej, jak i bardziej formalnej lub ceremonialnej, a także domowym funkcjonalnym i dekoracyjnym tekstyliom. Lillehammer jest bowiem siedzibą Gudbrandsdalens Uldvarefabrik (popularnie zwanej GU) – największej norweskiej fabryki włókienniczej, obsługującej rynki krajowe i eksportowe, specjalizującej się w wysokiej klasy wyrobach z tkanin wełnianych, w tym w stroju narodowym Bunad. Dr Else Braut, konserwatorka w Dziale Historii Kultury i współkuratorka „Impulser”, pokazała nam magazyny, a w nich sposoby przechowywania historycznych obiektów oraz inne przykłady strojów narodowych.

Na koniec dnia, z konserwatorem  Kåre Hosarem, zwiedzaliśmy część skansenu znajdującą się na rozległym terenie i czasową ekspozycję „Look through the doors to historical houses” o życiu chłopów z początku XVIII wieku.

Zwiedzanie wystawy historycznej „Impulses” w Muzeum Maihaugen w Lillehammer – fragment ekspozycji prezentujący codzienne stroje dzieci. Fotografia: Magdalena Ziółkowska.

Oglądanie historycznych strojów ludowych w magazynie z konserwatorką dr Else Braut. Fotografia: Magdalena Ziółkowska

Spacer po ekspozycji historycznych domów, Muzeum Maihaugen, Lillehammer. Fotografia: Magdalena Ziółkowska

Ekspozycja wnętrz w domu pastora, Muzeum Maihaugen, Lillehammer. Fotografia: Magdalena Ziółkowska

Dzień 3 – „Jak pokazać tradycję narodową – o wystawienniczych wyzwaniach ekspozycji historycznych”

Trzeciego dnia rezydencji wróciliśmy do stolicy. Podczas spotkań w Norske Folkmuseum kontynuowaliśmy zgłębianie wątków dotyczących tożsamości narodowej, reprezentowanej i konstruowanej przez popularną, tradycyjną kulturę materialną. Założona w 1894 roku instytucja jest największym norweskim muzeum historii kultury, w którym znajdują się zbiory z całego kraju, począwszy od czasów reformacji (1537). Poza gmachem głównym, w którym  prezentowana jest stała wystawa „Timescape 1600 – 1914”, na skansen składa się 160 budynków reprezentujących różne regiony i okresy, a także różnice między miastem a wsią oraz klasy społeczne. Tematyczne pokazy rekonstruują obraz życia ludzi w Norwegii od 1500 roku do dnia dzisiejszego oraz podkreślają wzajemne powiązania społeczeństwa, kultury i przyrody. Po głównej wystawie oprowadzały nas prof. Kari-Anne Pedersen – specjalistka od tkanin i kostiumów oraz Marie Fongaard Seim – kuratorka kolekcji.

NFM jest powszechnie uważane za instytucję wiodącą, jeśli chodzi o tworzenie perspektyw badawczych sztuki ludowej, jest centrum programów kuratorskich i projektów badawczo-dokumentacyjnych, dla których punktem wyjścia są jego imponujące zbiory strojów, sztuki ludowej, sztuki kościelnej i kultury lapońskiej. Głównym zadaniem muzeum jest rzucenie światła na pytania związane z tym, co to znaczy być Norwegiem i co stanowi "norweskość", zwłaszcza w odniesieniu do zmian w społeczeństwie i składzie populacji narodowej w ostatnich dekadach.

Prof. Kari-Anne Pedersen oprowadza po wystawie „Timescape” w Norsk Folkemuseum, Oslo. Fotografia: Magdalena Ziółkowska

Prezentacja tkanin i ubiorów ludowych podczas wykładu prof. Kari-Anne Pedersen, Norsk Folkemuseet, Oslo. Fotografia: Magdalena Ziółkowska.